احسان و نیکوکاری در آثار سعدی

شاعران پارسی زبان با الهام از پیام های آسمانی قرآن کریم و رهنمودهای پیامبران و امامان معصوم، در این زمینه سخن سرایی کرده و احسان، نیکی و داد و دهش را یکی از مضمون های شعر و سخن خود قرار داده اند. در این میان، سعدی شیرازی، شاعر بلندآوازه با تیزبینی خود، شعرهای زیبا و دل نشینی در فضیلت احسان و نیکوکاری سروده که از آن جمله چنین است:

اگر نیکی کردید، به خودتان نیکی می کنید و اگر بدی کردید، به خودتان بدی کرده اید:

اگر بد کنی، چشم نیکی مدار	که هرگز نیارد گز، انگور بار
نپندارم ای در خزانِ، کِشته جو	که گندم ستانی به وقت درو
رطب ناورد چوب خرزهره بار	چو تخم افکنی، بر همان چشم دار

نعمت و مال ماندنی نیست. بنابراین، اکنون که توان داریم، باید با نیکی و احسان، پاداش آخرت را برای خود فراهم کنیم:

کسی کوی دولت ز دنیا ببُرد	که با خود نصیبی به عقبا ببرد
درون فروماندگان شاد کن	ز روز فروماندگی یاد کن
نه خواهنده ای بر در دیگران	به شکرانه، خواهنده از در مران

آدمی باید هنگام توانگری، به فریاد دیگران برسد تا به روز درماندگی، فریادرسی داشته باشد.

تو هرگز رسیدی به فریاد کس	که می خواهی امروز فریادرس؟
که بر جان ریشت نهد مرهمی؟	که دل ها ز ریشت نبالد همی

سعدی درباره نوع دوستی، نیکی و احسان به یتیمان چه زیبا سروده است:

چو بینی یتیمی سر افکنده پیش	مده بوسه بر روی فرزند خویش
یتیم ار بگرید، که نازش خرد؟	و گر خشم گیرد، که بارش برد؟
به رحمت بکن آبش از دیده، پاک	به شفقت بیفشانش از چهره، خاک
اگر سایه ای خود برفت از سرش	تو در سایه خویشتن، پَروَرش